18 maja 2021 r. Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Krakowie oraz Ośrodek Myśli Politycznej zorganizował zdalną debatę, dotyczącą Konstytucji 3 Maja w kontekście międzynarodowym. W debacie wzięli udział prof. Zofia Zielińska z Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Andrzej Chwalba z Uniwersytetu Jagiellońskiego i prof. Radosław Żurawski vel Grajewski z Uniwersytetu Łódzkiego. Spotkanie moderowała Karolina Wanda Olszowska, koordynator RODM Kraków.

Spotkanie rozpoczęło się wstępem prof. Zofii Zielińskiej, która zarysowała sytuację w stosunkach międzynarodowych w czasie uchwalania Konstytucji 3 Maja, wskazując na Rosję jako głównego przeciwnika i główny czynnik wstrzymujący reformy w Polsce. Wiąże się z tym również wielka asymetria między potencjałami i siłami Polski i Rosji, na którą zwrócił uwagę prof. Andrzej Chwalba, kontynuując myśl Pani Profesor. Polska, wprowadzając akt Konstytucji, zrywając powiązania z Rosją i odrzucając prawa kardynalne wystawiła się jego zdaniem na interwencję Rosji w ochronie swoich interesów.

Prof. Radosław Żurawski vel Grajewski kontynuował myśl swojego przedmówcy na temat problemów wynikających z ustanowienia dziedziczności tronu polskiego z rodem Wettinów u władzy oraz zwrócił uwagę na to, że w samodzielnej walce przeciwko Rosji Polska nie byłaby w stanie zwyciężyć, a szans na zwycięstwo poszukiwał w grze dyplomatycznej i międzynarodowej koniunkturze – wskazał m.in. na hipotetyczne sojusze. Sprawę dziedziczności tronu dodatkowo skomentowała prof. Zofia Zielińska, wskazując na dziedziczność jako gwarant naturalnego sojuszu i, podobnie jak jej poprzednicy wskazała, że Konstytucja 3 Maja, a także silna Polska pozostająca w sojuszu z Rosją nie leżała również w interesach Prus – po których tereny Polska mogłaby się upomnieć. Wskazała także na Turcję i wojnę turecko-rosyjską jako element, który pozwolił Polsce na wprowadzenie konstytucji.

Kwestię Austrii i jej reakcji na sytuację międzynarodową wokół Rzeczypospolitej podjął z kolei prof. Andrzej Chwalba. Austriaccy Habsburgowie wówczas byli znacznie skłóceni z Hohenzollernami. Zamiast aktywnie poszukiwać w Polsce zdobyczy, Austria wykorzystywała jedynie okazję, którą lata gier politycznych obcych mocarstw na terenie Polski stworzyły. Zwrócił również uwagę, że zbliżenie do Austrii mogło być potencjalną  alternatywą do bliskości z Rosją. Prof. Zofia Zielińska podkreśliła, że orientacja prorosyjska, pomimo poparcia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, nie znalazła wsparcia w większości społeczeństwa, które przez lata było wyraźnie eksploatowane przez Rosję.

Prof. Radosław Żurawski vel Grajewski podkreślił znaczenie Konstytucji 3 Maja jako symbolu narodowego w późniejszych powstaniach, z wyszczególnieniem powstania listopadowego, w czasie którego wielu uczestników wydarzeń mających miejsce wokół Konstytucji, byli jeszcze żywi. Była ona dowodem na możliwość do reformy Polski i pamięć o niej często wskazywała obcą przemoc jako główny powód upadku kraju, w efekcie dając nadzieję. Dawała również powstańcom wzór – jak postępować, a jak nie postępować, żeby nie popełnić błędów poprzedników, a kolejnym pokoleniom elit politycznych mogła dać argument przodka – uczestnika Sejmu Czteroletniego.

Prof. Zofia Zielińska w podsumowaniu i odpowiedzi na pytanie jednego z widzów stwierdziła, że rozbiory, wbrew powszechnie panującej opinii, nie stanowiły porażki międzynarodowej Rosji, a jedynym błędem było tymczasowe (poprawione po kongresie wiedeńskim) przekazanie zbyt dużych obszarów Prusom, które były dla niej zagrożeniem. Prof. Andrzej Chwalba rozwinął myśl, wskazując na walkę z rewolucją jako główny powód inwazji Rosji.

Na zakończenie goście polecili literaturę w tematyce Sejmu Czteroletniego oraz Konstytucji 3 Maja – wskazali m.in. dzieła Richarda Butterwicka-Pawlikowskiego, czy Emanuela Rostworowskiego, ale również uczestniczącej w debacie – prof. Zofii Zielińskiej.

Serdecznie dziękujemy za udział w debacie internetowej RODM Kraków!

Przygotowanie relacji ze spotkania: Nikodem Soroczyński - praktykant Ośrodka Myśli Politycznej i Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Krakowie.