Drukuj

Analiza podsumowująca działalność specjalnego przedstawiciela Komisji Europejskiej ds. promocji wolności religii i przekonań poza terytorium UE.

 

Prawo do wolności religii, myśli i sumienia zawarte w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) przyjętej przez Radę Europy (RE) w 1950 roku, gwarantuje jej art. 9. Stanowi ona prawne odniesienie dla państw będących członkami Unii Europejskiej (UE) i nakazuje jego respektowanie. Od wolności i swobodnej możności uzewnętrzniania swej wiary zależy prawdziwy pluralizm demokratycznego państwa, gwarantującego swym obywatelom nieskrępowany rozwój. Ich samym sercem jest – jak twierdził Papież Jan Paweł II – owa wolność religijna. 

W reakcji na liczne prześladowania mające miejsce poza terytorium UE, skierowane pod adresem mniejszości religijnych i akt ludobójstwa na Bliskim Wschodzie, Komisja Europejska (KE) zdecydowała o powołaniu do życia stanowiska specjalnego wysłannika KE ds. promocji wolności religii i przekonań poza granicami UE, na które powołany został 6 maja 2016 roku w Watykanie – Ján Figel. Były komisarz europejski objął swą funkcję na okres jednego roku, z możliwościąprzedłużenia mandatu. Jego zadaniem – jak powiedział powołujący go Jean-Claude Juncker – miała być pomoc KE w skupieniu szczególnej uwagi na terenach, gdzie mniejszości religijne są prześladowane, a ich prawa ograniczane. Taki stan rzeczy nie może przejść obojętnie państwom Unii Europejskiej, dla których poszanowanie fundamentalnych praw religijnych, jest istotną wartością.

Ze względu na wagę znaczenia promocji i ochrony praw religijnych poza terytorium UE, dla wspierania dialogu Unii Europejskiej z państwami trzecimi oraz kierowanymi w stosunku do nich programami pomocowymi, Ján Figel pełnić będzie funkcję specjalnego doradcy Komisarza do spraw współpracy międzynarodowej i rozwoju – Nevena Mimicy.

Przedstawicielka amerykańskiej, chrześcijańskiej organizacji non-profit walczącej o prawa człowieka (ADF International)– celnie zaznaczyła jedynie symboliczny wydźwięk stanowiska Jána Figla, a także idący za nim brak rzeczywistej siły instytucjonalnej, co należy zmienić, chcąc wprowadzać decyzje polityczne. W tym miejscu za Sophią Kuby zaproponować można obowiązkowe i regularne sprawozdania związane z działaniami w sferze wolności religii i wyznania, a także określenie stosunków roboczych między wysłannikiem a instytucjami europejskimi w celu wzmocnienia tych wagi tych działań na poziomie UE. Szczególnie wyraźnie koresponduje to z niedawną wypowiedzią Sebastiana Kurza – austriackiego kanclerza, który zaznaczył, iż ,,obrona chrześcijan musi być wzmocniona w polityce zagranicznej samej Austrii, w jej umowach dwustronnych, ale także na poziomie Unii Europejskiej”. 

Jak zaznaczyła przywołana wcześniej przedstawicielkaADF International – Sophia Kuby specjalny wysłannik otrzymuje szeroki odbiór swych działań w mediach, gdzie prezentuje swe sukcesy. Odbywa się to głównie za pośrednictwem Twittera i strony internetowej specjalnego wysłannika. Do nich zaliczyć należy uwolnienie sudańskiego pastora, a także czeskiego misjonarza uwięzionych w Sudanie. Sprawa ta miała miejsce w maju 2017 roku. Po wezwaniu Jána Figla i jego naciskach na uwolnienie aktywisty i pastora premier Sudanu Omar al-Bashir, ułaskawił skazanych wraz z czeskim misjonarzem Petrem Jaskiem, zwolnionym przed końcem lutego. Zwolnienie pastora i działacza nastąpiło około dwa miesiące po apelu specjalnego wysłannika KE. Obaj mężczyźni aresztowani zostali w grudniu 2015 roku, a  skazani zostali na 10 lat więzienia w dniu 20 stycznia 2017 roku.

Kluczową kwestią, jak zaznacza Sophia Kuby, jest w jej opinii tylko wola politycznasilnej Unii Europejskiej posiadającej 140 misji na całym świecie i rozległy korpus dyplomatyczny, w celu wykorzystania swojej mocy w promowaniu wartości religijnych, które legły przecież u podstaw UE w myśli integracyjnej Roberta Schumanna. Specjalny wysłannik jest dziś traktowany jako ,,twarz” UE promująca wolność religii i przekonań. To tylko i aż zarazem. Z pewnością jest to dobry początek do wprowadzania szerszych uprawnień. Niech wartością wzmacniającą jego pozycję na chwilę obecną, będzie fakt, iż często przyjmowany jest na poziomie ministerialnym lub ambasadora, mimo, iż technicznie rzecz ujmując – jak wspomniano wcześniej – jest specjalnym doradcą komisarza ds. współpracy międzynarodowej i rozwoju – Nevena Mimicy. Czy fakt powagi i rangi z jaką przyjmuje się specjalnego wysłannika, uwidacznia potrzebę kojarzenia UE z wartościami wolności religijnej, utożsamiania jej samej z takimi wartościami, a przy tym państw ją tworzących? Z pewnością. Parafrazując Sophię Kuby, ,,oznacza to, iż na świecie istnieje oczekiwanie, że UE ma wizję wolności religijnej”. 

Z tym także związana była obecność specjalnego wysłannika na Dorocznej Konferencji na temat Dyplomacji Kulturalnejw 2016 roku. Jej temat: ,,Poszanowanie globalnych praw człowieka poprzez dyplomację kulturalną. Wolność religii, dialog międzywyznaniowy i polityka rozwojowa” odnosił się do wartości godnych zaznaczenia i uwypuklenia w działalności specjalistów w dziedzinie polityki zagranicznej i ich rangi, czego wyrazem było jego wystąpienie. Oscylowało ono wokół wartości praw człowieka jako podstawowych dla wolności religijnej, problematyki wyjątkowości religii i wiary. Zagrożenie ze strony ISIS, to zagrożenie fundamentalizmem religijnym, terroryzmem wymierzonym w stronę chrześcijan, który stwarza sytuację niepewności dla w krajach pozaeuropejskich, a także w Europie.

Warto przywołać także słowa Jána Figla z listopada 2016 roku dotyczące Międzynarodowego Dnia Wolności Religii, przypadającego corocznie na 27 października, w których zwrócił on uwagę, iż wolność religii i przekonań nie jest rzeczą oczywistą, ani też ogólnie przyjętym światowym kierunkiem. W istocie, tendencja ta zdaje się być negatywna, czego najlepszy obraz daje Raport Pew Study Center z 2013 roku, gdzie poważnie ograniczana lub atakowana jest wolność religijna w aż 74% całkowitej populacji świata. Co istotne żadne społeczeństwo nie jest wzorem do naśladowania, ale należy podejmować wysiłki w celu poprawy jakości demokracji i opieki nad podstawowymi i uniwersalnymi wartościami. Wolność religii i przekonań jest kluczowa, bowiem jak zaznacza specjalny wysłannik, gdy jej zabraknie – zabraknie także innych swobód obywatelskich. Nie można mówić o godności istoty ludzkiej, bez odniesienia do kwestii religii. Humanizm personalistyczny, jest wartością, o którą należy się nieustannie upominać i przypominać jej wkład dla Europy. 

Wolność to nie wartość bezcelowa i stała, gdyż jak zaznaczył papież Jan Paweł II - ,,wolność nie jest nam dana, ale zadana”. Trzeba zatem nieustannie o nią walczyć i ją pielęgnować. Specjalny wysłannik w swym artykule przypomniał słowa obietnicy, które padły z mównicy Trybunału Norymberskiego w 1946 roku - ,,Nigdy więcej”. Niestety, liczne wydarzenia mające miejsce na Bliskim Wschodzie, zbrodnicze akty i prześladowania zmuszają do refleksji i rzeczywistych działań. Systematyczne morderstwa i tortury, porwania i gwałty mające miejsce na terytoriach zdominowanych przez Państwo Islamskie (ISIS), stanowią akty ludobójstwa. Powstaje zatem pytanie, ,,Czy wiek ludobójstwa dobiegnie końca, czy będzie kontynuowany?”. Bardziej ludzki wiek, jak pisze Figel, jest naszym moralnym obowiązkiem. Przypomnieć należy reżimy totalitarne, w których próbowano wyeliminować tak ważną i podtrzymującą na duchu wartość jak wiarę. Marks i Lenin gardzili religią, którą określili mianem ,,opium dla ludu”, stwarzając w jej miejsce własną – religię polityczną będącą ideologią. XX wieczni totalitarni przywódcy zaciekle tłumili potrzebę wolności religii. Bez zrozumienia natury religii, jej celów i skutków, ciężko będzie nam zrozumieć do czego dążą islamscy terroryści, a także to co dzieje się  w naszym otoczeniu. 

Rok później, w 2017 roku, po konferencji mającej miejsce w Watykanie – (Re)thinking Europe, Ján Figel wezwał do ,,odpowiedzialnej wolności”. Konferencja, w której specjalny wysłannik uczestniczył, miała na celu zastanowienie się nad przyszłością i dziedzictwem kontynentu europejskiego. Zgromadziła przywódców europejskich, którzy omówili kwestię wolności religijnej na świecie i w Europie. Zaapelował o potrzebę bycia obywatelem aktywnym, który szanuje swoje prawa, wraz z obowiązkami i powinnościami wobec innych osób. Tylko w taki sposób możemy budować wspólnotę. Przypomniał znaczenia aktywności chrześcijan, w procesie integracji europejskiej. Wśród nazwisk ,,ojców” założycieli, warto przypomnieć ludzi takich jak: Robert Schuman, Konrad Adenauer, Alcide de Gasperi czy Jean Monet. Umiejętne oddzielenie jedności od jednolitości, na rzecz tej pierwszej, opartej na godności wszystkich ludzi zdaje się być dzisiaj szlachetną wizją, ale i praktyczną potrzebą. 

W listopadzie 2016 roku Ján Figel wygłosił przemówienie inauguracyjne na konferencji w Wiedniu. Celem konferencji było poinformowanie specjalistów, duchownych, ustawodawców i mediów z Austrii i krajów sąsiednich o wyzwaniach i presjach, przed jakimi stają chrześcijanie w Europie i na świecie, a także zaproponowanie nowych rozwiązań prawnych, politycznych i kulturowych. W swej wypowiedzi położył nacisk na fakt, iż pomimo dziesiątek tysięcy chrześcijan ginących co roku za swoją wiarę, zasięg mediów informujących o tych wydarzeniach jest znikomy. W pierwszej części konferencji ogniskującej swą koncentrację na prześladowaniach poza Europą, szczególną uwagę zwrócono na kraje takie jak Irak, Nigeria, Korea Północna i Syria. Zaś w części drugiej, uwagę skierowano na kraje europejskie, w których rośnie tendencja do restrykcji rządowych w kwestiach wolności sumienia, zrzeszania się, wolności słowa i praw rodzicielskich, podobnie jak nienawiść wobec chrześcijan.

W ramach swojej działalności Ján Figel otworzył 24. Międzynarodowe Sympozjum Prawa i Religii. W swym przesłaniu podkreślił znaczenie politycznych i społecznych wymiarów wolności religijnej w zmieniającym się świecie. Po raz kolejny podkreślił, iż to wolność religijna determinuje wolność myśli, sumienia, przekonań, a także zrzeszania się i swobodnego wypowiadania. Ważny jest przy tym znak równości postawiony przez Jána Figla między prawami człowieka a poszanowaniem wolności religii i przekonań. Zaznaczył, iż ,,społeczeństwa muszą nauczyć się żyć w różnorodności, a nie tylko w niej istnieć”.

16 marca 2017 roku specjalny wysłannik zwrócił się z zapytaniem do sudańskich prawodawców dotyczącym sytuacji chrześcijan w kraju, a także zburzenia niektórych kościołów. Te zostały w Sudanie usunięte, ze względu na spór o własność ziemi, także meczety zostały usunięte z tego powodu. Podczas spotkania specjalny wysłannik omówił także kwestie związane z prawami człowieka, rolą kobiet w polityce, a także ich reprezentacją w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej. 

Także na inauguracji Europejskiej Akademii Religii w Boloniiw grudniu 2016 roku, Ján Figel wygłosił przemówienie, w którym podkreślił potrzebę budowania wspólnoty na lata. Przypomniał historyczne uwarunkowania Bolonii, wyraził wdzięczność za zainteresowanie studentów programem Erasmus, otwarcia się na świat młodych ludzi, dla których edukacja i kooperacja, studia religijne, mają ogromne znaczenie dla przyszłości. Podkreślił potrzebę mądrej edukacji, procentującej w przyszłości. Ignorancja, przynosi nietolerancję. Migracje ludności są wyzwaniem, podobnie jak globalizacja, która determinuje realia życia. 

W tych także założeniach realizuje swoją misję bolońska Europejska Akademia Religii(EuARe). W swoich celach statutowych wymienia rozbudzenie refleksji akademickiej mającej wspierać pokojową koegzystencję oraz przeciwdziałanie analfabetyzmowi religijnemu. Jest to inicjatywa powstała pod patronatem Parlamentu Europejskiego oferująca wymiany akademii i towarzystw naukowych, a także oddanie głosu antropologii religijnej, filologii, filozofii, teologii i wszystkim innym dyscyplinom badawczym mającym status akademicki na uniwersytetach lub w ośrodkach badawczych, wraz z ich charakterystycznymi i specyficznymi tradycjami epistemologicznymi. Co istotne EuARe zachęca do podjęcia badań nad tematem postsekularnego odrodzenia się religii w sferze publicznej.  

Wśród 2 ostatnich aktywności specjalnego wysłannika, o których należy wspomnieć w kontekście niniejszej analizy są: przemówienie Jána Figla wygłoszone w Budapeszcie podczas Międzynarodowych Konsultacji dotyczących prześladowania chrześcijan wgrudniu 2017 roku oraz przemówienie wygłoszone na Panafrykańskim Forum Pokoju i Bezpieczeństwaw senegalskim Dakarze w listopadzie 2017 roku. 

Pierwsze z wydarzeń, zainicjowane zostało w celu poszukiwania odpowiedzi na długo zaniedbywany problem. Prześladowanie chrześcijan ogniskuje w sobie jak w soczewce najważniejsze problemy z jakimi musi zmierzyć się obecnie UE. Wyeliminowanie organizacji terrorystycznej jaką jest ISIS to priorytet działań na rzecz budowania trwałej przestrzeni wolności i swobody religijnej na Bliskim Wschodzie. Jak podkreślił w swym wystąpieniu specjalny wysłannik, w ramach swej działalności nawiązał kontakty robocze z organizacjami pozarządowymi, organizacjami charytatywnymi i wyznaniowymi. W wysiłkach podejmowanych na rzecz budowy wspólnoty stara się podejmować dialog z przedstawicielami różnych wyznań i promować edukację. Zaznaczył istotny wkład finansowy z zakresu pomocy rozwojowej UE – Europejski Instrument na rzecz Demokracji i Praw Człowiekaw wysokości 1,4 mld euro. 

Z kolei w drugim z wymienionych wydarzeń, w listopadzie 2017 roku, Ján Figel przedstawił działalność UE w zakresie uodparniania państw i społeczeństw europejskich na ekstremizm i terroryzm, przeciwdziałania radykalizacji, a także znaczenia wolności religii i przekonań oraz dialogu między wyznaniami. Zaznaczył w tym kontekście wagę Organizacji Narodów Zjednoczonych(ONZ)oraz UNESCO, które podejmują wraz z UE wspólne działania i wysiłki w celu umacniania dialogu między religiami, a także roli przywódców religijnych w tym procesie. Przykładem współpracy w tym zakresie jest Deklaracja z Marrakeszu ze stycznia 2016 roku, która umacnia prawa mniejszości religijnych w świecie muzułmańskim.

Jako specjalny wysłannik KE ds. wolności religii lub przekonań w ramach dość ograniczonych kompetencji i środków, wypełnia swoje zadania z pełnym zaangażowaniem, działając na rzecz umacniania, promowania i budowania podstaw do dialogu międzyreligijnego. Istotnymi wartościami, o którą apeluje są: wzajemny szacunek ludzi i przypominanie o potrzebie ludzkiego traktowania siebie nawzajem, niezależnie od różnic wyznaniowych. Dostrzeganie w każdym istoty ludzkiej – wartościowej i wyjątkowej osoby, której przysługuje wolność, bowiem to właśnie ona jest wyrazem naszej osobistej godności, to zadanie na XXI wiek zadane każdemu człowiekowi.

 

Przygotowała: Agnieszka Tarnowska

 

Wykaz źródeł: