,,(…) Moja wiara podpowiada mi, że ludzkość popełniła drugi grzech pierworodny – przez sam fakt popełnienia przestępstwa, z powodu zaniedbania, dobrowolnej ignorancji lub braku wrażliwości, osobistych interesów, hipokryzji lub bezdusznego racjonalizowania. Ten grzech będzie ludzkość prześladować do końca jej dni. Prześladuje mnie. I chcę, żeby tak było”.
Jan Karski był żołnierzem Armii Krajowej, dyplomatą i emisariuszem Polskiego Podziemia, który podczas wojny narażając swoje życie, starał się jako jeden z pierwszych zwrócić uwagę Zachodu na tragedię Żydów europejskich. Z pewnością można powiedzieć, że jest on jedną z najważniejszych polskich postaci II wojny światowej.
Urodził się w Łodzi w 1914 r. jako Jan Kozielewski w tradycyjnej polskiej rodzinie. Po śmierci jego ojca bardzo ważną rolę w życiu Karskiego odegrał jego starszy brat, Marian, który nie tylko opiekował się nim, ale również wpłynął na jego przyszłą ścieżkę zawodową. Marian Kozielewski był legionistą, który zrobił karierę w szeregach polskiej Policji Państwowej, ale dla Jana był przede wszystkim autorytetem i wzorem do naśladowania. Razem z matką - Walentyną Karską zaszczepili w nim ideały tamtego okresu: Bóg, Honor, Ojczyzna.
Jan Karski w 1931 r. skończył gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi, a później studiował prawo i dyplomację na Uniwersytecie Lwowskim im. Jana Kazimierza. Już za czasów szkolnych angażował się społecznie na początku należąc do Sodalicji Mariańskiej, a później do sanacyjnej organizacji młodzieżowej – Legionu Młodych. W 1939 roku został zatrudniony przez polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych, w którym objął posadę sekretarza wydziału polityki emigracyjnej. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej postanowił zaciągnąć się do Wojska Polskiego. W tym czasie jego jednostka trafiła do niewoli radzieckiej. Dzięki zatajeniu swojego stopnia oficerskiego udało mu się przeżyć, a podczas późniejszej wymiany jeńców, zdołał uciec i przedostać do Warszawy. Tam właśnie rozpoczął swoją działalność konspiracyjną razem z innymi członkami Polskiego Podziemia. Kiedy udało mu się przedostać do warszawskiego getta, uważnie obserwował życie i tragedie jego mieszkańców. Jego dogłębne analizy, cenne uwagi i spostrzeżenia przede wszystkim na temat ludności żydowskiej były później bardzo ważnym materiałem dla Rządu Emigracyjnego. Jan Karski będąc kurierem Polskiego Podziemia przewoził tajne raporty i rozkazy między przedstawicielami Podziemia a Rządu na Uchodźstwie, najpierw we Francji potem w Wielkiej Brytanii. Podczas swoich zagranicznych podróży, ale również i w samej Polsce nieustannie spotykał się z wieloma politykami, dyplomatami i wojskowymi. To właśnie podczas spotkań m.in. z A. Edenem – ministrem praw zagranicznych Wielkiej Brytanii, czy prezydentem USA, Franklinem Delano Rooseveltem przekazywał informacje dotyczące zagłady narodu żydowskiego. Jego raporty wzbudzały ogromne zdumienie przede wszystkim za granicą, gdzie trudno było uwierzyć doniesieniom o rozmiarach zbrodni niemieckich. Dziś uważa się, że jedną z jego najbardziej spektakularnych misji było poinformowanie wolnego świata o dokonującej się zagładzie polskich Żydów jaka miała miejsce na terenach okupowanej Polski.
Po wojnie, Karski nie mógł wrócić do komunistycznej Polski. Zdecydował się wyemigrować do Stanów Zjednoczonych. Tam uzyskał doktorat i został profesorem na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie uczył przez czterdzieści lat w Szkole Służby Zagranicznej. W 1995 roku Jan Karski otrzymał z rąk prezydenta Lecha Wałęsy Order Orła Białego, a 29 maja 2012 roku prezydent Barack Obama odznaczył go pośmiertnie Prezydenckim Medalem Wolności, najwyższym amerykańskim odznaczeniem cywilnym. Przyznano mu również honorowe obywatelstwo Izraela. On sam natomiast wraz ze swoją żoną – Polą Nireńską ufundował nagrodę przyznawaną co roku przez YIVO w Nowym Jorku i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie autorom publikacji, którzy ukazują życie, rolę i wkład Żydów polskich w kulturę. Jego postawa niewyobrażalnej odwagi, poczucia odpowiedzialności za losy innych oraz braku obojętności na wyrządzaną krzywdę bliźnim spowodowały, że stał się międzynarodową ikoną walki o godność i prawa człowieka oraz sprzeciwu wobec totalitaryzmów. Jego słowa wypowiedziane podczas Międzynarodowej Konferencji Wyzwolicieli w 1981 r. można uznać za przestrogę i naukę dla przyszłych pokoleń.
BIBLIOGRAFIA:
1. Misja Karskiego: Zatrzymać Holokaust, Muzeum Historii Polski, 12.01.2012 r. http://muzhp.pl/pl/c/1643/misja-karskiego-zatrzymac-holokaust
2. A. Żbikowski, Jan Karski – bohater polskiego podziemia, Żydowski Instytut Historyczny, 13.07.2020 r., https://www.jhi.pl/artykuly/jan-karski-bohater-polskiego-podziemia,2646
3. D. Szkodzińska, Jan Karski. Bohater ludzkości, Muzeum Historii Polski, https://artsandculture.google.com/exhibit/jan-karski-bohater-ludzko%C5%9Bci/QR_UaCtP?hl=pl
Opracowanie tekstu: Zuzanna Wis - praktykantka Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Krakowie i Ośrodka Myśli Politycznej
